SHERALI JO‘RAYEV, O‘zbekiston xalq artisti, Alisher Navoiy nomidagi davlat
mukofoti sohibi.
Bundan ancha yillar muqaddam Sherali Jo‘raevning Moskva
shahridagi kontsertiga, uning ko‘plab muxlislariga guvoh bo‘lgan hamkasbimiz
Saidolim Haydarov shunday deydi:
1986 yilning oktyabr oyida O‘zbekiston
xalq shoiri Erkin Vohidov tavalludining 50 yilligi mamlakatimizda keng
nishonlandi, deya gap boshladi u. Ana shunday tantanalar Moskvada ham bo‘lib
o‘tdi. Unda shoir she’rlarini eng ko‘p kuyga solib, qo‘shiq qilgan, ularni rosa
maromiga yetkazib kuylagan Sherali Jo‘raev ham ishtirok etgandi. Dastlab
tantanalar Vorovskiy ko‘chasidagi “Adabiyotchilar uyi”da boshlandi. Ungacha
tashkilotchilar tomonidan taklifnomalar tarqatilgan, biroq, zal to‘larmikin
degan o‘y, hadik ham yo‘q emasdi. Tadbir boshlanishi kech soat yettiga
rejalashtirilgandi. Yarim soatcha oldin muxlislar bitta-ikkita bo‘lib kela
boshladi. Rosa o‘n minut qolganda muhtasham zal tomoshabinlar bil liq to‘ldi.
Achinarlisi, ko‘p odam joy yo‘qligidan ko‘chada qolib ketdi. She’rxonlik va
qo‘shiqnavozlik rosa avjiga chiqdi. Soat kechki 11:30 dan osha boshlaganda
ma’muriyat, kontsertni tugatinglar, deya xarxashasini boshladi. Biroq nafaqat
o‘zbeklar, balki ko‘plab millat vakillarining Sherali!, Sherali! deb hofizning
qo‘shiq aytishini talab qilishi u kishini qayta-qayta sahnaga chiqishga majbur
qilardi. Buni ko‘rib, zal ma’muriyati ham noiloj qolgandi. Tun yarmidan oqqanda
kontsert tugadi. O‘shanda “Adabiyotchilar uyi” direktori menga bir gapni
aytgandi. “Uzoq yillardan beri shu dargohga rahbarlik qilaman. Ko‘pdan-ko‘p
tadbirlar, tomosholar, mashhur artistlarning kontsertini o‘tgazishga to‘g‘ri
kelgan. Yashirmayman, bugungidaqa, kontsertga bu zal avval guvoh bo‘lmagandi.
Rosti o‘zim ham miriqib tomosha qildim. Meni lol qoldirgan yana bir narsa shu
bo‘ldiki, o‘zbeklar san’atni ham, san’atkorini ham juda e’zozlashar ekan. Bu
xislat uncha-muncha millatda yo‘q”.
Ertasiga Xalq xo‘jaligi yutuqlari
vistavkasida shunday tadbirlar bo‘lib o‘tdi. Sherali aka o‘z qo‘shiqlarining
qisqa-qisqa tarjimalarini rus, ingliz, frantsuz va boshqa xorij tillarida ijro
etganida u yerda hozir bo‘lgan sayyohlarning zavqlanganini, qo‘shiq naqoratiga
qo‘shilganini ko‘rib, men yaxshi kuy, dildan aytilgan qo‘shiq til, hudud
tanlamasligiga butkul ishongandim. Ayniqsa, “Zamon, zamon bizning zamon, davron
bizniki, qo‘limizda yeru osmon, imkon bizniki” qo‘shig‘ining inglizcha matniga
jo‘r bo‘lganlar ko‘p bo‘lgandi. O‘shanda ayrim sayyohlar o‘zimizning jaydari
tilda aytganda og‘izlari ochilib qolganini ko‘rib, Sherali akaday hofizlarimiz
borligi ko‘ksimda g‘urur uyg‘otgan edi...
Hamkasbimiz bu voqeani bizga
bot-bot hikoya qilib turadi. Har gal hayajonu faxr bilan eslaydi.
Yuqorida
yaxshi qo‘shiqlar haqida gapirdik. Sherali Jo‘raevning “Ko‘zlarga boqdim” deb
nomlangan audiotasmasida ham odatdagidek diltortar ashulalar joy olgan. Undan
joy olgan qo‘shiqlar orasida avval aytilib, qayta ishlangani ham bor. Mavlono
Jaloliddin Rumiy so‘zlari bilan aytilgan qo‘shiqlar, ayniqsa, tahsinga sazovor.
Hazratning betakror misralariga hofizning nafis kuyi hamda ulug‘vor ovozi yanada
salobat baxsh etgan. Ularni eshitgan sayin ko‘nglingiz, shuuringiz ajib
tuyg‘udan tiniqlashadi.
...Munavvar bir quyoshmen, dur to‘la to‘lqinli
ummonmen,
Zamin tegramdadur, dilda yashar osmon,
bilmassan.
Jahon bo‘stonida bir bolaridek
uchganim-uchgan,
Asaldek so‘zlarim, lekin, senga pinhon
bilmassan...
Qo‘shiq tarbiya. Unda aytilgan so‘z dildan chiqqan
bo‘lsa, bu tarbiyaning ahamiyatini oshiradi. Tarbiyalaydigan qo‘shiqda esa
“Munavvar quyosh”, “Dur to‘la ummon”, “Asaldek so‘z” yanglig‘ ohanrabo kalomlar
mujassam bo‘lmog‘i lozim.
Odatda har qanday san’atkorning shuhrati uning
yoshi, ovoziga qarab belgilanadi. Aksariyat san’atkorlar yosh, navqiron
paytlarida mashhurlikning cho‘qqisiga ko‘tarilsa, vaqt o‘tgan sayin bu holat
pasaya boradi. Bu balki o‘sha san’atkorning o‘z ustida ishlash qobiliyati
susayganligi yoki ovoz bilan bog‘liqdir. Lekin shu o‘rinda tan olib aytish
kerakki, kamdan-kam san’atkorlar doimiy el nazarida, ardog‘ida bo‘ladilar.
Komiljon Otaniyozov, Halima Nosirova, Ma’murjon Uzoqov, Jo‘raxon Sultonov, Rasul
qori Mamadaliev, Tavakkal Qodirov kabi ustoz san’atkorlar ana shunday buyuk
san’atkorlardir. Ulug‘ ustozlarga munosib tarzda ijod qilib kelayotgan hofiz
Sherali Jo‘raev ham uzoq yillardan beri el nazaridadir. Bunday yuksak pog‘onada
turish uchun esa Xudo bergan iste’doddan tashqari tinimsiz mehnat, temirdek
mustahkam asab darkor. Nomi zikr etilgan audiotasma ham ana shunday mehnat
mahsulidir.
“Ko‘zlarga boqdim” audiotasmasida Sherali Jo‘raev tomonidan
bitilib, qo‘shiq qilingan so‘zlar ham bor. Ulardan biri “Olis yo‘llar” deb
ataladi. Ushbu qo‘shiqda jumladan shunday so‘zlar bor:
Olam bozor emish, barcha xaridor,
Har kim ne
ilinsa, sotishga tayyor.
Kimdir do‘stin sotar, kim tashna, kim zor,
Bu
yo‘lda iymonin asragan kim bor?!
Yaqinda sobiq Otchopar bozoriga birrov tushdim. Bozorga
kiraverishda audiotasma sotiladigan do‘kon yonida turgan bir qancha odamni
ko‘rib, biror noyob narsa olib kelishibdimikan, deb o‘yladim. Qiziqish ustun
kelib, yaqinroq borsam, ular Sherali Jo‘raevning yangi qo‘shiqlari yozilgan
kassetani eshitayapti ekan. Kasseta sotuvchi yigit ham hofizning shinavandasi
ekanmi, har bir qo‘shiqning avji kelganda, atayin magnitofonning ovozini
balandlatib qo‘yadi. Bunga esa yig‘ilganlar: “Ha, do‘st, yashang” deya qiyqirib
qo‘yishadi. Gapning rosti, bunday manzarani umrim bino bo‘lib hali biror marta,
biror joyda ko‘rmagan edim.
Xullas, aytsa gap ko‘p. Ammo bo‘ladigan gapni
so‘rasangiz, shuni aytish kerakki, oldimizdagi suvning qadriga
yetaylik